5 ـ اصل اجتهاد

5ـ اصل اجتهاد

آنچه شيعه و علماي آن را در اين جريانها كمك بسيار كرده، اصل اجتهاد است كه به تعبير حميد عنايت طرح و تدبيري براي تكميل منابع فقهي و به طور بالقوه تعبيهاي انقلابي در برابر قدرتهاي دنيوي است كه امكان انطباق با تحولات سياسي ـ اجتماعي را به شيعه ميدهد. (1) به عبارت ديگر، جايگاه اجتهاد به طور كامل انقلابي است و ابزار لازم براي انقلاب را فراهم ميكند.

به لحاظ تاريخي نيز اجتهاد در ميان شيعيان، دوشادوش عمل و اعتقاد پيش رفته و در بسياري از موارد علماي شيعه از اين تعبيه انقلابي استفاده كردهاند كه نمونههاي زيادي از آن تحت عنوان حركتهاي جهادي علما عليه استعمار و استبداد داخلي وجود دارد و نمونه اتمّ و اكمل آن حكم نافذ ميرزاي شيرازي در تحريم تنباكوست. (2) ميرزاي شيرازي با استفاده از قدرت و حيثيت دستگاه مرجعيت، نخستين جنبش مردمي تاريخ ايران را عليه تعديات بيگانه (1890 م / 9 ـ 1307 ق) رهبري كرد.

اجتهاد از خصوصيتهاي بارز مكتب تشيع است كه پويايي انديشه شيعه را در مواجهه با چالشهاي حيات اجتماعي تضمين ميكند. (3) بخصوص در عصر جديد كه عصر مقابله ايدئولوژيهاي دنيايي با دين است شيعه با استفاده از همين تعبيه انقلابي به استنتاج فهم نويني از معرفت سياسي رسيد و با برپايي انقلاب اسلامي، در كنار تلاش براي اجراي احكام الهي، به اصول تصاحب قدرت وايجاد يك نظام سياسي مبتني بر شريعت پرداخت.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان، ص 275.

2. براي مطالعه بيشتر پيرامون قيامها و فتواي جهادي و تحريمي علما در تاريخ معاصر ايران ر. ش. به: موسي نجفي، انديشه تحريم در تاريخ سياسي ايران (تهران: آستان قدس رضوي، 1371).

3. ر. ش. به: مظفر نامدار، رهيافتي بر مباني انديشههاي سياسي شيعه در قرن اخير، موسي نجفي، تأملات سياسي در تاريخ تفكّر اسلامي، (تهران: پژوهشگاه علوم انساني، 1374)، ص 4 ـ 19.

[93]